BİR LAZ KIZI AŞELA

                                                                                                                             Hasan AZAKLI

                                                                                                                             Emekli İlköğretim Müfettişi

                                                                                                                                     Eğitimci-Yazar

1877-1878 yıllarında Osmanlı ve Rus devletleri arasında (halk arasında 93 harbide denilen)yaşanan bir savaşın,bu savaş öncesi,savaş süreci ve savaş sonrasında bir Laz kızının başından geçenleri anlatan bir romandır.Aşela.Bu roman sadece bir Laz kızını anlatmakla kalmamakta,ayrıca bu kitap o dönemdeki tüm Acara çevresi, Batum, Rize, Trabzon, Erzurum, Ardahan,Kars,Artvin ve çevresindeki toplumsal yaşamı,üretim şekilleri ve biçimlerini,Ailelerdeki yaşam biçimlerinin v.b. gibi toplumsal yapıları,yöre kültürünü de detaylı olarak ele almaktadır.Zuhal Kuyaş tarafından yazılan ve Kaynak yayınları tarafından birinci baskısı Eylül 1985 tarihinde yapılan bu kitap,93 harbi sürecinde  Doğu Karadeniz ve Acara bölgelerini romanlaştırılarak anlatan ilk kitap özelliğini de taşımaktadır.Roman Batum yakınlarındaki bir kasabada yaşayan Kadembeyzadelerin kızı olan Aşela’nın genç kızlık ve nişanlılık sürecini ele almakta,yazar bu süreci ele alırken o dönemde bölgede yaşayan halkın toplumsal yaşam biçimine de  genişçe yer vermektedir.Romanda yöre halkının yaşam içerisinde kültürel ögeler olarak yerini almış pleki(mısır ekmeği pişirilen taş),zipka(o dönemde erkeklerin giydiği pantolon),guri(Laz böreğinin hazırlanmasında yufka içine konulan iç malzeme),troni(iskemle),Lunç(çocukların çubukla oynadığı bir tür oyun),Lezginka(Acaralı gençlerin oynadığı,bir sülünle kartalı anlatan ve iki bin yıllık geçmişi olan bir aşk dansı) gibi motifler de öğrenilmektedir.Roman Bir Laz kızı olan Aşela’nın didinana ile(Babaanne ile),bir düğüne gitmeleri ile başlamakta,bu düğünde Aşela’nın zamanın Ahıska beylerinin oğlu olup,Batum’a yerleşmiş olan Dursun Celal tarafından Aşela’nın beğenilmesi,daha sonra Aşela’nın Dursun Celal’le nişanlanmasını anlatmakta,bu süreçte yaklaşmakta olan 93 harbi ele alınmakta,savaşın başlaması ile savaşın toplumsal yaşama etkileri irdelenmektedir.Savaş sürecinde gerek Rus gerekse Osmanlı ordusunun yapıları ve durumu hakkında bilgi verilmekte,Osmanlı ordusu içerisindeki düzenli ordunun yanı sıra,yörede yaşayan feodal beylerin çevresi ile oluşturdukları yerel milisler hakkında da genişçe bilgi verilmektedir.Kitap nişanlı bir kızın nişanlısını bulmak için onu cephede aramasına genişçe yer vermekte,bu arayış sürecinde o dönemdeki Rize,Erzurum,Ardahan,Kars,Trabzon ve çevresi detaylı olarak betimlenmektedir.Roman bir savaşın yıkımlarını,hayallerin bitimini de anlatmaktadır.Kısaca Aşela,sadece bir roman olarak  değil,93 harbi sürecini en iyi şekilde  betimleyerek anlatan ve yöreyi ve de yörenin toplumsal dokusunu genişçe ele alan bir tarihsel kaynak olarak ele alınıp mutlak suretle okunmalıdır.